فرانچایز یا حق نمایندگی
فرنچایز یا حق نمایندگی، موضوع داغی است که در کشورهای در حال توسعه به وفور به چشم می‌خورد و از اهمیت زیادی برخوردار است. به طور کلی و خلاصه می‌توان گفت، فرنچایز به استفاده از دارایی‌های فکری یک شرکت معتبر، در مقابل پرداخت هزینه به عنوان حق استفاده و نمایندگی آن شرکت، گفته می‌شود. باتوجه به اهمیت فرانچایز در رشد و توسعه کسب و کارها قصد داریم در این مطلب، در این باره اطلاعات کاملی را در اختیار شما قرار دهیم.
پیدایش و شکل‌گیری فرانچایز
تولد سیستم فرنچایز به قرون وسطی باز می‌گردد که مدل‌های ابتدایی آن توسط چینی‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. این سیستم به شکل امروزی، در اوایل دهه شصت میلادی، بعد از جنگ‌های مدنی برعلیه برده‌داری، در آمریکا جایگاه ویژه‌ای پیدا کرد. فرانچایز در دهه هفتاد میلادی در آمریکا رواج پیدا کرد و در دهه هشتاد میلادی تکامل یافت و به بلوغ خود رسید. اما تأثیرگذاری فرنچایز بازمی‌گردد به دهه نود میلادی که به یکی از اصلی‌ترین اهرم‌های بازار تبدیل شد و تأثیر بسیار زیادی بر روی اقتصاد آمریکا گذاشت.
فرنچایز یا FRANCHISE ریشه فرانسوی دارد و به زبان فارسی می‌توان آن را حق امتیاز یا حق نمایندگی نیز معنی کرد. فرنچایز یا حق نمایندگی به گونه‌ای از کسب و کار گفته می‌شود که بر این اساس به یک شرکت یا فروشگاه این اختیار داده می‌شود تا تولیدات، فرآورده‌ها و یا خدمات یک شرکت دیگر را عرضه کند و در برابر فروش آن مبلغی را دریافت کند. به مبلغی که دریافت می‌شود فرانشیز گفته می‌شود. فرانچایز یک شبکه ارتباطی بین کسب و کارهای مستقل کوچک ایجاد می‌کند و به آن‌ها اجازه می‌دهد تا تحت یک نام تجاری مشترک، با یک هویت واحد، یک متد تایید شده مشترک و روش بازاریابی یکسان، فعالیت کنند.
انواع قراردادهای فرنچایز
انواع قراردادهای فرنچایز یا حق نمایندگی، به برند فرانشیزدهنده کمک می‌کند تا درباره آینده برند خود تصمیم بگیرد و طرف فرانشیز گیرنده نیز می‌تواند از حق تجاری خریداری شده استفاده کرده و بهره‌مند شود. این قراردادها شرایط را برای طرفین آسان می‌کند. انواع این قراردادها عبارت است از:
فرنچایز تولیدی: در این نوع از فرنچایز، فرانچایزدهنده، دانش و تجهیزات خود را در قالب یک قرارداد در اختیار فرانچایز گیرنده قرار می‌دهد. این قرارداد می‌تواند شامل بهره‌گیری از نام تجاری یا مراحل بازاریابی شرکت فرانچایز دهنده باشد. در قراردادهای فرانچایز تولیدی، حمایت فرانچایز دهنده نسبت به فرانچایز گیرنده بسیار واضح است.
فرانچایز توزیعی: در این نوع قرارداد، کسب و کار فرانچایز دهنده از طریق شبکه‌های ارتباطی گسترده، محصولات و خدمات خود را عرضه می‌کند و نشان تجاری و خدمات خود را به فرانچایز گیرنده تحویل می‌دهد و فرانچایز گیرنده موظف است از قوانین اصلی شرکت مادر، به طور کامل پیروی کند.
فرانچایز خدماتی: در ایران قرارداد خدماتی بیشتر از سایر قراردادهای فرانچایز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این نوع قرارداد، فرانچایز گیرنده با قبول رعایت قوانین در نظر گرفته شده، خدمات خود را تحت عنوان برند فرانچایز دهنده، به مشتریان خود ارائه می‌دهد.
مزایا و معایب فرانچایز
مزایای یک سیستم فرانچایز شامل موارد زیر می‌شود:
- در سیستم فرنچایز، کسب و کار فرنچایز گیرنده، ریسک و هزینه‌های بسیار پایین و امنیت بالایی دارد؛ از آنجا که یک روش از پیش بررسی شده و آزمایش شده از طرف فرنچایز دهنده در اختیار فرنچایز گیرنده قرار می‌گیرد، دیگر نیازی نیست نگران روش‌های مؤثر فروش برای کسب و کار خود باشد.
- در یک سیستم فرنچایز، قدرت خرید گروهی افزایش پیدا می‌کند، هزینه‌های کسب و کار کاهش می‌یابد، سرعت پیشرفت بیشتر می‌شود و نتایج قابل پیش‌بینی هستند و همه این‌ها به دلیل پای‌بند بودن کل سیستم به یک روش از پیش بررسی شده است.
- وقتی کسب و کار فرنچایزدهنده از حالت استقلال خارج شود و خود به جزئی از یک کسب و کار بزرگ‌تر تبدیل شود، هزینه بازاریابی تقسیم خواهد شد. همچنین به طور ناخواسته، تعدد شعب به خودی خود یک بازاریابی به حساب خواهد آمد که موجب می‌شود نام تجاری آن در ذهن مشتری ثبت شود. از طرفی هزینه گسترش و تعدد شعب بر روی دوش فرنچایز گیرنده‌ها پخش شده است و فشار هزینه تمام شعب روی دوش فرنچایزدهنده نیست.
فرنچایز مانند سایر سیستم‌های تجاری، معایبی هم دارد که بهتر است قبل از بهره‌گیری از آن، معایب را به خوبی بشناسید. این معایب عبارت‌اند از:
- در سیستم فرنچایز، امتیازگیرنده، هیچ کنترل و اختیاری روی کسب و کار خود ندارد و همیشه باید طبق سیاست‌ها و قوانین صاحب امتیاز حرکت کند. به طور مثال اگر بخواهید حق امتیاز شرکت مک‌دونالد را بگیرید، نمی‌توانید در رابطه با فروش و تنوع محصولات، چیدمان فروشگاه و لباس پرسنل تصمیم‌گیری کنید.
- در برخی از قراردادهای فرنچایز، فرنچایزگیرنده موظف است سود خود را با صاحب امتیاز تقسیم کند.
- در صورتی که امتیاز گیرنده، استاندارهای صاحب امتیاز را رعایت نکند و از سیستم کلی خارج شود، صاحب امتیاز نیز متضرر می‌شود.
- این احتمال که امتیاز گیرنده اسرار برند را در میان رقبا فاش کند وجود دارد و این موضوع ریسک مهمی برای صاحب امتیاز به حساب می‌آید.
نمونه‌های مطرح و معروف فرنچایز
به طور کلی می‌توان گفت، بیشتر برندهای شناخته شده در جهان از سیستم فرنچایز یا حق نمایندگی استفاده می‌کنند و به همین روش کسب و کار خود را گسترش می‌دهند. معروف ترین این برندها، عبارت‌اند از:
- مک دونالد: حق امتیاز فست فود مک دونالد، 45,000 دلار هزینه می‌برد و سرمایه اولیه مورد نیاز برای آن شامل 1,800,000 تا 2,214,080 دلار است. منابع مالی فرنچایزگیرنده در حق امتیاز مک دونالد، از طریق وام‌دهندگان شخص ثالث تامین می‌شود. باید بدانید اگر یک سرمایه‌گذاری پربازده می‌خواهید، سرمایه‌گذاری اولیه‌ای که باید انجام دهید هنگفت خواهد بود. با این سرمایه‌گذاری شما از نام برند، محبوبیت و سال‌ها تجربه در فست‌فود مک‌دونالد بهره‌مند می‌شوید.
• 7_الِوِن: هزینه حق امتیاز فروشگاه خرده‌فروشی 7_الِوِن بین 10,000 تا 1,000,000 دلار است و سرمایه اولیه مورد نیاز برای آن بین 37,550 دلار تا 1,149,900 دلار است. منابع مالی فرنچایز گیرنده در حق امتیاز 7_الِوِن، از طریق برنامه داخلی خود فرنچایزدهنده تأمین می‌شود. فروشگاه خرده فروشی 7_الِوِن، زیر مجموعه یک هولدینگ ژاپنی به اسم Seven & I است که بیش از 70000 فروشگاه در 18 کشور مختلف جهان دارد.
• دانکین: هزینه دریافت کافی‌شاپ و دونات‌فروشی برند دانکین، بین 40,000 تا 90,000 دلار است و سرمایه اولیه مورد نیاز برای گرفتن شعبه بین 109,700 تا 1,637,700 دلار است. منابع مالی فرنچایزگیرنده در حق امتیاز دانکین، از طریق وام‌دهندگان شخص ثالث تامین می‌شود. این برند، در 32 کشور جهان شعبه دارد و رتبه‌ای که در شاخص وفاداری مشتری کسب کرده، 1 است. دانکین در کنار اعطای حق فرانچایز، آموزش، کمک در انتخاب مکان رستوران و مدیریت بازاریابی را به فرنچایزگیرنده ارائه می‌دهد.
لازم به ذکر است در ایران نیز، کسب و کارهای زیادی وجود دارند که از سیستم فرنچایز استفاده می‌کنند. به طور مثال فروشگاه‌های زنجیره‌ای افق کوروش، سورنا، جانبو، کافه ویونا، هایدا و … با سیستم فرنچایز فعالیت می‌کنند چرا که این روش مزایای بسیار زیادی دارد و باعث می‌شود یک کسب و کار به سرعت رشد کند.
